استثنائات حمایت از حقوق مادی پدیدآورنده آثار ادبی و هنری

برای پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری دو دسته حقوق در نظر گرفته شده است؛ حقوق معنوی و حقوق مادی. حمایت از حقوق مادی پدیدآورنده اقتضا می کند که هرگونه استفاده از اثر بدون کسب رضایت پدیدآورنده ممنوع باشد. با این حال به منظور برقراری تعادل میان حقوق انحصاری پدیدآورنده و منافع عمومی و فردی، در قوانین کشورها، تجویزهای قانونی تحت عنوان «استثنا» پیش بینی شده است. بررسی نظام های حقوقی مختلف نشان می دهد که استثنائات را می توان به دو دسته تقسیم نمود؛ استثنائات مبتنی بر مصلحت عمومی و استثنائات مبتنی بر مصلحت خصوصی. در راستای حمایت از مصالح عمومی، می توان از استثنائات نقل قول، نسخه برداری توسط کتابخانه ها و بهره برداری آموزشی نام برد. بهره برداری شخصی، بهره برداری توسط معلولین و استثنائات مرتبط با آثار رایانه ای در زمره استثنائات مبتنی بر مصلحت خصوصی قرار می گیرند. این پژوهش با بررسی موضوع به روش توصیفی، تحلیلی و تطبیقی در نظام های حقوقی مختلف صورت گرفته است. در نظام حقوقی ایران، جز استثنا بهره برداری توسط معلولین و برخی استثنائات مرتبط با آثار رایانه ای عموم این موارد تصریح شده است. البته در خصوص سایر استثنائات نیز برخی موارد مانند بهره برداری شخصی قلمرو استثنا به صورت مضیق بیان گردیده است و در برخی موارد مانند تهیه نسخه پشتیبان قلمرو استثنا موسع تعریف شده است. بایسته است، قانونگذار ایران با توجه به تجارب سایر نظام های حقوقی، اقدامات لازم جهت بازنگری در قوانین مربوطه را انجام دهد.